Việt Nam đang cho thấy sự rõ ràng hơn về mặt pháp lý trong quản lý tài sản số. Trong nhiều năm, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (SBV) đã nghiêm cấm việc sử dụng tiền mã hóa làm phương tiện thanh toán, nhưng các quy định liên quan đến nắm giữ và đầu tư chúng vẫn chưa được xác định rõ ràng. Bước ngoặt chỉ xuất hiện khi Quốc hội thông qua Luật Công nghiệp Công nghệ số, qua đó lần đầu tiên công nhận và thiết lập cơ sở pháp lý cho tài sản số tại Việt Nam. Theo luật mới, Chính phủ sẽ ban hành các điều kiện kinh doanh cụ thể, đồng thời tăng cường các biện pháp giám sát nhằm bảo đảm tuân thủ quy định về an ninh mạng và phòng, chống rửa tiền đối với tài sản số.
Trách nhiệm của các cơ quan nhà nước
Luật Công nghiệp Công nghệ số đã được Quốc hội thông qua vào tháng 6/2025 và có hiệu lực từ ngày 1/1/2026. Đây là dấu mốc quan trọng, đánh dấu bước chuyển từ giai đoạn “vùng xám pháp lý” sang giai đoạn có khung pháp lý rõ ràng đối với tài sản số nói chung và cách đầu tư tiền ảo nói riêng.
Luật này phân loại tài sản số thành hai nhóm chính: tài sản ảo và tài sản mã hóa. Tài sản mã hóa được xác định bởi việc sử dụng công nghệ mã hóa trong quá trình tạo lập, lưu trữ, chuyển giao và xác thực. Tuy nhiên, các nhóm tài sản này không bao gồm chứng khoán, tiền pháp định dưới dạng số, cũng như các công cụ tài chính truyền thống khác.
Việc xây dựng và giám sát khung pháp lý cho tài sản số tại Việt Nam là sự phối hợp của nhiều cơ quan nhà nước khác nhau, mỗi cơ quan đảm nhiệm một vai trò riêng trong việc định hình và thực thi quy định:
- Quốc hội: Là cơ quan có thẩm quyền thảo luận, thông qua và ban hành luật, tạo nền tảng pháp lý cho việc quản lý và giám sát tài sản mã hóa trên phạm vi toàn quốc.
- Ngân hàng Nhà nước: SBV chịu trách nhiệm hỗ trợ xây dựng các chính sách liên quan đến tài sản số nhằm đảm bảo ổn định hệ thống tài chính quốc gia.
- Bộ Tài chính: Là cơ quan chủ trì xây dựng khung pháp lý toàn diện cho tài sản số, đồng thời đề xuất các quy định chi tiết về quản lý, phát hành và giao dịch. Cơ quan này cũng chịu trách nhiệm hướng dẫn các công ty chứng khoán, tổ chức tài chính tránh tham gia phát hành, môi giới hay kinh doanh tiền mã hóa.
- Bộ Tư pháp: Đảm nhiệm vai trò tư vấn pháp lý và đánh giá tác động của các quy định liên quan đến tài sản số. Cơ quan này rà soát các văn bản hiện hành, đồng thời đưa ra khuyến nghị chính sách cho Chính phủ, góp phần hoàn thiện cơ sở pháp lý cho lĩnh vực này.
- Bộ Công an: Là cơ quan chịu trách nhiệm thực thi pháp luật và điều tra tội phạm trong lĩnh vực tài chính số. Bộ đã triển khai nhiều cuộc điều tra và xử lý các vụ lừa đảo, bao gồm triệt phá một số mô hình đa cấp trá hình và sàn giao dịch giả mạo.
Các yêu cầu tuân thủ trong kinh doanh tài sản số
Mặc dù các hướng dẫn chi tiết vẫn đang trong quá trình xây dựng, luật mới đã đặt nền tảng cho một loạt yêu cầu cốt lõi, được xây dựng dựa trên chuẩn mực quốc tế.
- Quy định phòng chống rửa tiền (AML): Các doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực tài sản số phải triển khai các biện pháp phòng chống rửa tiền tương thích với tiêu chuẩn toàn cầu. Quy định này phản ánh nỗ lực của Việt Nam trong việc đáp ứng khuyến nghị của Lực lượng đặc nhiệm tài chính quốc tế (FATF), sau khi tổ chức này đưa Việt Nam vào “danh sách xám” vào năm 2023.
- Xác minh danh tính khách hàng (KYC): Dù chưa được quy định cụ thể trong luật, các thủ tục KYC được xem là phần không thể thiếu của hệ thống kiểm soát AML quốc tế. Dự kiến trong thời gian tới, Chính phủ sẽ ban hành quy định chi tiết hơn, bao gồm việc KYC người dùng, lưu giữ hồ sơ khách hàng và đảm bảo minh bạch trong giao dịch.
- Các yêu cầu bắt buộc khác: Luật mới cũng nhấn mạnh đến nghĩa vụ đảm bảo an ninh mạng và bảo vệ tài sản số của người dùng. Trong khi các cơ chế quản lý mới đang dần hình thành, quy định của SBV về cấm sử dụng tiền mã hóa làm phương tiện thanh toán vẫn tiếp tục có hiệu lực.
Ý nghĩa và triển vọng
Việc ban hành Luật Công nghiệp Công nghệ số đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong tiến trình hoàn thiện hệ thống pháp luật về công nghệ tại Việt Nam. Sự phát triển này không chỉ giúp hợp pháp hoá các hoạt động liên quan đến tài sản số, mà còn mở ra một không gian phát triển cho đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.
Nếu các quy định chi tiết được triển khai đồng bộ và thực thi hiệu quả, Việt Nam hoàn toàn có thể trở thành một trong những quốc gia tiên phong tại Đông Nam Á trong việc xây dựng nền kinh tế số dựa trên tài sản số.